Onderzoek: tekort aan huisvesting zet economische groei onder druk

De economische groei vraagt om de inzet van extra van arbeid. Voor een deel wordt die geleverd door EU-arbeidsmigranten. Maar het vinden van geschikte huisvesting voor hen is in grote delen van het land een probleem. Gevolg is dat ondernemers steeds vaker ‘nee’ moeten verkopen, daardoor omzet mislopen en er een rem op de lokale economische groei wordt gezet.

Negatieve effecten

Maar er zijn ook andere negatieve effecten. Sommige ondernemers geven toe dat zij nu door nood gedwongen oplossingen gebruiken die ze eigenlijk niet willen. Zo worden mensen op grote afstand van het werk ondergebracht, met veel woon-werkverkeer tot gevolg. En er wordt huisvesting gebruikt die niet aan de normen voldoet, soms zelfs in het illegale huisvestingscircuit. Met alle gevolgen van dien: overbewoning en gebruik van illegale, kwalitatief slechte locaties. Dat blijkt uit een verkenning van het Expertisecentrum Flexwonen onder een grote groep werkgevers en huisvesters.

Het eerste kwartaal van 2017 is de Nederlandse economie op jaarbasis met maar liefst 3,4 procent gegroeid. Deze groei vraagt om extra handen. Werkgevers uit tal van economische sectoren als distributie, logistiek en agrifood maken daarbij graag gebruik van de inzet van EU-arbeidsmigranten.  Veel van deze werkgevers regelen ook de huisvesting voor hun werknemers, of besteden dat uit aan gespecialiseerde huisvesters. Dat stuit steeds vaker op problemen: de huisvestingsvraag is gegroeid en het aanbod is gelijk gebleven of zelfs afgenomen, onder andere door de aantrekkende woningmarkt.

Gevolg: ondernemers zoeken soms huisvestingsoplossingen die zich aan het gemeentelijk toezicht onttrekken. Zo kopen of huren zij vrijkomende woningen om hun mensen te huisvesten. En vaak worden daar dan meer mensen in ondergebracht dan is toegestaan. Met alle gevolgen voor de arbeidsmigranten zelf maar ook voor de direct omwonenden, zoals geluids- en parkeeroverlast.

Matchpoint Flexwonen

Het Expertisecentrum Flexwonen ziet de huisvestingsvraag ook via andere lijnen sterk toenemen. De vraag van ondernemers via het zogeheten Matchpoint Flexwonen (een website om vraag en aanbod van huisvesting te matchen) is in 2016 verdubbeld ten opzichte van 2015. En over het eerste halfjaar van 2017 is er al een vraag geweest van 80% van huisvestingsvolume over heel 2016.

Landelijk probleem

Het gesignaleerde huisvestingstekort doet zich met name voor in die regio’s waar de meeste arbeidsmigranten verblijven. Dat zijn grote delen van de provincies Noord- en Zuid-Holland, Brabant,  Limburg, Gelderland en Flevoland. Maar het vraagstuk doet zich ook voor in andere provincies als Zeeland en Overijssel. Er zijn wel regionale verschillen. Zo lijken verschillende ondernemers in grensregio’s te profiteren van aantrekkelijk huisvestingsaanbod in Duitsland en België.

Oorzaken

Het Expertisecentrum zocht ook naar een verklaring voor de toegenomen huisvestingsproblemen.  Aan de ene kant is de vraag naar huisvesting het afgelopen jaar sterk toegenomen. Diverse ondernemers geven aan dat zij een dergelijke groei van de vraag naar huisvesting voor arbeidsmigranten de afgelopen 10 jaar niet hebben meegemaakt. Aan de andere kant geven zij aan dat het aanbod passende huisvesting de afgelopen periode hooguit gelijk is gebleven of zelfs achteruit is gegaan. Voor de afname van beschikbare huisvesting geven ondernemers vier redenen aan:

1. Aantrekkende woningmarkt. Hierdoor zijn er minder tijdelijke woningen beschikbaar. Zo zijn er minder tijdelijk leegstaande koopwoningen door de aantrekkende woningmarkt. Maar ook het aantal woningen dat door woningcorporaties beschikbaar wordt gesteld is sterk afgenomen. Dat waren in het verleden vaak woningen die leeg stonden in afwachting van sloop of renovatie; plannen die inmiddels in uitvoering zijn genomen.
2. Meer behoefte aan woonkwaliteit. Deels komt dat door het (voor uitzendbureaus verplichte) SNF-keurmerk^[1], dat een ondergrens stelt aan de woonkwaliteit. Maar ook arbeidsmigranten zelf stellen vaak hogere eisen aan ruimte en privacy en laten zich minder snel ‘ophokken’.
3. Gevolgen gemeentelijk beleid. Steeds meer gemeenten hebben beleid opgesteld waardoor per saldo de beschikbare huisvestingscapaciteit is ingeperkt. Zo stellen steeds meer gemeenten eisen aan het maximum aantal arbeidsmigranten dat in een woning mag verblijven. Anderzijds wordt er maar mondjesmaat toestemming gegeven om alternatieve huisvesting te realiseren.
4. Ruimte voor asielopvang. De afgelopen twee jaar zijn veel locaties, die eerder gebruikt konden worden voor de huisvesting arbeidsmigranten, in gebruik genomen voor de opvang van asielzoekers.

 Gevolgen

De gevolgen van de beperkte beschikbaarheid van huisvesting voor EU-arbeidsmigranten zijn volgens werkgevers en huisvesters niet mals. Allereerst schaadt het huisvestingstekort de lokale en de regionale economie. Verschillende werkgevers geven te kennen dat hun groei primair wordt belemmerd door een gebrek aan passende huisvesting. Zij lopen opdrachten mis omdat ze ‘nee’ moeten verkopen aan de klant.

Daarnaast staan door de oplopende tekorten de huisvestingsprijzen stevig onder druk. Als gevolg hiervan houden veel werkgevers aangehuurde huisvesting langer dan nodig vast uit angst om bij een volgende contractsperiode meer te moeten betalen. Verder geven onderzochte huisvesters en werkgevers aan dat er steeds meer dubieuze partijen hun kans schoon zien kwalitatief slecht aanbod op de markt brengen. Hierbij valt te denken aan aanbod in kwetsbare delen van de grote steden, bedrijfswoningen en (vervallen) recreatie parken.

Omdat niet alle werkgevers en huisvesters weerstand kunnen bieden aan deze ‘alternatieve’ huisvestingsoplossingen is de verwachting dat het aantal illegaal gehuisvest arbeidsmigranten sterk zal toenemen. Dat effect wordt nog eens versterkt door het opkopen van particuliere woningen en het onvergund huisvesten van te veel arbeidsmigranten in die woningen. Met allerhande leefbaarheidsproblemen voor de arbeidsmigranten zelf, maar ook voor wijken en buurten in kwestie.

Appèl

De huisvestingstekorten leidden tot allerhande ongewenste sociaal-economische problemen. Nagenoeg alle onderzochte werkgevers en huisvesters zien een belangrijke oplossing in een betere samenwerking met regio en gemeente. Zij willen allereerst erkenning dàt er een urgent vraagstuk ligt dat alleen in gezamenlijkheid kan worde opgelost. Snelheid is gewenst. Het huisvestingstekort leidt nu alleen tot verliezers.

Veel ondernemers voelen zich niet gehoord door gemeenten als zij zich melden met nieuwe voorstellen voor huisvesting. ‘Huisvesting van arbeidsmigranten heeft geen prioriteit bij gemeenten’, is een veel gehoorde klacht. En als er al een reactie komt, is die volgens hen veelal onwerkbaar door het stellen van ‘onmogelijke eisen en randvoorwaarden’. Werkgevers en huisvesters wijten deze reactie met name aan ‘onwetendheid en vooroordelen’ over arbeidsmigranten bij gemeenten.

Ondernemers zouden graag de inmiddels beschikbare overcapaciteit van asielopvanglocaties geheel of gedeeltelijk willen inzetten voor de huisvesting van arbeidsmigranten.

[1] Het SNF keurmerk beoogt de kwaliteit van goede huisvesting voor arbeidsmigranten een impuls te geven door het stellen van een ondergrens. Lees verder>